ثبت جهانی انگور ملایر به عنوان میراث ماندگار فائو
مقدمه
در سال‌های اخیر، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) به منظور
حفظ و ارتقاء میراث کشاورزی و فرهنگی جوامع مختلف، برنامه‌ای به نام "میراث
ماندگار فائو" (FAO Globally Important Agricultural
Heritage Systems - GIAHS) را راه‌اندازی
کرده است. این برنامه به شناسایی و حفاظت از سیستم‌های کشاورزی منحصر به فرد و
فرهنگی که به طور ویژه در حفظ تنوع زیستی، بهبود معیشت جوامع محلی، و حفاظت از
محیط زیست مؤثر هستند، اختصاص دارد. شهرستان ملایر در استان همدان، به دلیل ویژگی‌های
خاص کشاورزی و فرهنگی خود، در سال‌های اخیر به عنوان یکی از میراث‌های ماندگار
فائو به رسمیت شناخته شده است.
شهرستان ملایر، با قدمتی طولانی در کشاورزی و باغداری، به ویژه در
تولید انگور، در سال ۱۳۹۷ افتخاری بزرگ
را به نام خود ثبت کرد. این شهرستان به عنوان پنجاه و سومین میراث مهم کشاورزی
جهان در سازمان فائو به ثبت رسید.
این رویداد مهم، نشان از ارزش
و اهمیت نظام تولید انگور در ملایر و همچنین جایگاه ویژه ایران در زمینه کشاورزی
سنتی و پایدار دارد.این مقاله به بررسی فرآیند ثبت
ملایر به عنوان میراث ماندگار فائو و اهمیت آن می‌پردازد.
ویژگی‌های کشاورزی شهرستان ملایر
شهرستان ملایر با داشتن ویژگی‌های منحصر به فرد کشاورزی، نقش کلیدی در
تولید محصولات خشکباری، به ویژه کشمش، ایفا میکند. این ویژگی‌ها شامل:
1.
سیستم‌های
کشاورزی سنتی: در ملایر، روش‌های سنتی و پایدار
کشاورزی برای تولید انگور و کشمش استفاده می‌شود. این روش‌ها شامل استفاده از
تکنیک‌های سنتی خشک کردن انگور در زیر نور خورشید است که به حفظ کیفیت و طعم ویژه
کشمش‌های ملایر کمک میکند.
2.
تنوع محصولات: علاوه بر کشمش، ملایر محصولات کشاورزی دیگری نیز
تولید میکند که شامل گردو، پسته و خرما است. این تنوع محصولات به پایداری اقتصادی
و زیستی منطقه کمک میکند.
3.
تکنیک‌های
پایدار: استفاده از تکنیک‌های کشاورزی
پایدار و توجه به حفظ منابع طبیعی و تنوع زیستی از جمله ویژگی‌های بارز کشاورزی در
ملایر است.
میراث جهانی کشاورزی فائو چیست؟
ابتکار ثبت میراث جهانی
کشاورزی (GIAHS) توسط سازمان
خوار و بار کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال ۲۰۰۲ آغاز شد. هدف از این ابتکار، شناسایی، معرفی و حفاظت از
سیستم‌های کشاورزی سنتی و بومی است که دارای ارزش فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و زیست‌محیطی
هستند. این سیستم‌ها اغلب به دلیل سازگاری با محیط زیست، تنوع زیستی بالا، تولید
محصولات با کیفیت و نقش مهم در تأمین معیشت جوامع محلی، حائز اهمیت هستند.
مزیت های انگور ملایر برای ثبت جهانی
سیستم تولید انگور در ملایر به دلایل متعددی واجد شرایط ثبت به عنوان
میراث جهانی کشاورزی بود:
تنوع زیستی بالا: وجود ارقام مختلف انگور با ویژگی‌های خاص و سازگاری
با شرایط اقلیمی منطقه
دانش بومی و سنتی: بهره‌گیری از دانش و تجربیات نسل‌های گذشته در کشت،
داشت و برداشت انگور
نقش در امنیت غذایی: تأمین بخش قابل توجهی از نیازهای غذایی منطقه و
ایجاد اشتغال
ارزش فرهنگی: ارتباط عمیق مردم منطقه با انگور و جایگاه آن در فرهنگ و
آداب و رسوم محلی
چشم‌انداز طبیعی: وجود باغ‌های انگور با چشم‌اندازهای زیبا و منحصر به
فرد
اهمیت ثبت جهانی انگور ملایر در شناسایی جهانی: معرفی ملایر و ایران به
عنوان قطب مهم تولید انگور در جهان
حفاظت از میراث فرهنگی: حفظ دانش بومی، تنوع زیستی و چشم‌اندازهای
طبیعی مرتبط با تولید انگور
توسعه پایدار: ایجاد فرصت‌های جدید برای توسعه گردشگری روستایی، تولید
محصولات فرآوری شده با ارزش افزوده بالا و بهبود معیشت کشاورزان
ارتقای جایگاه ایران: تقویت جایگاه ایران در عرصه کشاورزی جهانی و نشان
دادن توانمندی‌های کشور
فرآیند ثبت ملایر به عنوان میراث ماندگار فائو
برای ثبت ملایر به عنوان میراث ماندگار فائو، چندین مرحله اساسی و
فرآیندهای ویژه طی شده است:
1.
ارزیابی و تحقیق: فرآیند ثبت شامل ارزیابی دقیق ویژگی‌های کشاورزی،
فرهنگی و زیست‌محیطی شهرستان ملایر است. این ارزیابی‌ها به منظور سنجش تطابق با
معیارهای فائو برای سیستم‌های کشاورزی مهم جهانی انجام می‌شود.
2.
تهیه پرونده: برای ثبت ملایر به عنوان میراث ماندگار، پرونده‌ای
جامع و مستند تهیه شده است که شامل اطلاعات درباره سیستم‌های کشاورزی، فرهنگ محلی،
و اهمیت زیست‌محیطی است. این پرونده شامل مستندات تاریخی، گزارش‌های علمی، و تحلیل‌های
زیست‌محیطی است.
3.
موافقت و تأیید: پس از تهیه پرونده، نیاز به تأیید و موافقت سازمان
فائو و کمیته‌های مربوطه است. این فرآیند شامل بررسی‌های دقیق و ارزیابی توسط
کارشناسان بین‌المللی است.
4.
ثبت و اعلام: پس از تأیید نهایی، ملایر به عنوان یکی از میراث‌های
ماندگار فائو به رسمیت شناخته می‌شود و این موضوع به صورت رسمی اعلام می‌شود.
اهمیت ثبت ملایر به عنوان میراث ماندگار فائو
ثبت ملایر به عنوان میراث ماندگار فائو اهمیت‌های زیادی دارد:
1.
حفاظت از میراث
فرهنگی و کشاورزی: این ثبت به حفاظت و ارتقاء سیستم‌های
کشاورزی سنتی و فرهنگی که جزء هویت محلی ملایر هستند، کمک میکند. این امر باعث
حفظ تکنیک‌ها و روش‌های سنتی که ممکن است در معرض خطر فراموشی قرار گیرند، می‌شود.
2.
جذب گردشگر و
ارتقاء اقتصادی: ثبت ملایر به عنوان میراث
ماندگار، می‌تواند به جذب گردشگران و توسعه صنعت گردشگری در منطقه کمک کند.
گردشگران می‌توانند با فرهنگ و روش‌های کشاورزی سنتی آشنا شوند و این امر به
افزایش درآمد و اشتغال محلی کمک خواهد کرد.
3.
حمایت از
کشاورزان و جوامع محلی: این ثبت به جلب توجه به تلاش‌های
کشاورزان و جوامع محلی که در حفظ و ارتقاء سیستم‌های کشاورزی سنتی نقش دارند، کمک
میکند. این توجه می‌تواند به دریافت حمایت‌های مالی و فنی از سازمان‌های بین‌المللی
و ملی منجر شود.
4.
پایداری زیست‌محیطی: سیستم‌های کشاورزی سنتی که در ملایر استفاده می‌شود،
معمولاً با استفاده از تکنیک‌های پایدار و سازگار با محیط زیست انجام می‌شود. این
ثبت می‌تواند به ترویج روش‌های پایدار کشاورزی و حفاظت از منابع طبیعی کمک کند.
حفاظت از برند جهانی انگور ملایر
در حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی چالش‌ها و راهکارها با وجود این
دستاورد بزرگ، چالش‌هایی نیز پیش روی تولید انگور در ملایر وجود دارد:
پیری باغات: نیاز به نوسازی و جوان‌سازی باغات
کمبود آب: مدیریت بهینه منابع آبی و استفاده از روش‌های آبیاری نوین
بیماری‌ها و آفات: مبارزه با بیماری‌ها و آفات به روش‌های پایدار
تغییرات اقلیمی: سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات آن بر تولید
برای مقابله با این چالش‌ها، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
حمایت از کشاورزان: ارائه تسهیلات و آموزش‌های لازم به کشاورزان
توسعه تحقیقات: انجام تحقیقات برای بهبود روش‌های کشت و تولید
حمایت از صنایع تبدیلی: ایجاد صنایع تبدیلی برای افزایش ارزش افزوده
محصولات
ترویج گردشگری روستایی: توسعه گردشگری روستایی و معرفی جاذبه‌های طبیعی
و فرهنگی منطقه
نتیجه‌گیری
ثبت ملایر به عنوان میراث ماندگار فائو به عنوان یک دستاورد بزرگ در
زمینه حفاظت از میراث کشاورزی و فرهنگی منطقه، به شمار می‌آید. این ثبت نه تنها به
حفظ و ارتقاء سیستم‌های کشاورزی سنتی و فرهنگ محلی کمک میکند، بلکه به جذب
گردشگران و توسعه اقتصادی منطقه نیز کمک خواهد کرد. با توجه به اهمیت این ثبت،
ضروری است که تمامی تلاش‌ها برای حفظ و ارتقاء این میراث به طور مداوم ادامه یابد
تا منافع آن به صورت پایدار و درازمدت بهره‌برداری شود.
